DOODGAAN IN VICTORIAANSE TIJDEN

In 1861 stierf prins Albert (geliefde van Koningin Victoria) na een totaal onverwacht ziekbed van slechts twee weken. Koningin Victoria zou nog 50 jaar regeren en al die tijd bleef zij intens verdrietig om het plotselinge verlies van haar geliefde. Ze rouwde zeer publiekelijk en daardoor veranderde onze kijk op de dood. Verdriet en rouw kwam uit de taboesfeer en er ontstonden zelfs hypes en modeverschijnselen rondom sterven. Hierbij een kleine greep uit de ontstane gebruiken:

1: Memento Mori, oftewel post-mortem fotografie.

Tegenwoordig nemen we talloze foto’s per dag zonder erbij na te denken, maar toen fotografie nog in de kinderschonen stond, waren foto’s zeer zeldzaam en doorgaans alleen voor rijke mensen. Doodsfotografie was echter een trend aan het worden en voor veel arme gezinnen was zo’n lugubere fotosessie de enige kans die ze kregen. Het hele gezin poseerde dus met de dode. Het was niet ongewoon om de dode persoon te stutten en rechtop te zetten alsof ze nog leefden. De trend werd bekend als “memento mori”, een Latijnse uitdrukking die “vergeet niet, je moet sterven”  betekent. Toen de gezondheidszorg verbeterde en de kindersterftecijfers daalden, daalde ook de vraag naar post-mortem foto’s.

2: Juwelen van haar

Misschien moet u er nu niet aan denken, maar Victorianen herdachten hun doden door kunstwerken en sierraden van hun haren te maken. Het haar van een overledene werd afgeknipt en verwerkt in broches, medaillons, schilderijtjes en armbanden. Zo is er bijvoorbeeld nog een fotolijstje in de omloop, waar het haar van de Tilburgse Marietje Kessels in verwerkt is. Volgens Godelieve Kessels (het nichtje van Marietje, dat in 2011 een boek over de moordzaak uitbracht) hebben de nonnen die haar na de dood verzorgden het haar afgeknipt zonder toestemming van de familie.

3: lugubere poppen

Het sterftecijfer onder kinderen was in die tijd behoorlijk hoog. In landelijke gebieden stierf zelfs gemiddeld 30% van de kinderen voor hun vijfde verjaardag. Snapt u nu waarom die katholieken op het platteland zoveel kinderen baarden? Helaas overleefde moeders het kraambed ook niet altijd, waardoor kinderen op jonge leeftijd al geconfronteerd werden met de realiteit van de dood.

Voor die kinderen (en moeders) maakte men bijzondere poppen. Als de familie het kon betalen, maakte men een levensgrote, wassen pop met de beeltenis van het overleden kind, gekleed in de kleding waar het kind in overleden was. De pop kreeg thuis en ereplek en wassen poppen van baby’s werden zelfs in een kribbe gehouden.

4: professioneel rouwenden

Als onze gidsen in Victoriaanse tijden hadden geleefd, hadden zij zeker dit beroep gehad! Victorianen maakten van rouwen een kunstvorm. Verdriet werd openlijk getoond met veel treurige uitdrukkingen en liters tranen.  Een fantastische manier om een afscheid wat flair te geven, was het inhuren van een betaalde rouwende.

Ze werden “dempers” genoemd en liepen zwijgend achter een lijkwagen in het zwart gekleed met een grimmige blik op hun gezicht. Sommigen deden er nog een schepje bovenop en maakte er echt een dramatisch toneelstuk van, met theatrale gebaren en krokodillentranen.

5: Het stoppen van klokken en afdekken van spiegels

In het Victoriaanse tijdperk ontstond in Duitsland een opmerkelijke traditie: Na het overlijden van een dierbare werden alle klokken in huis gestopt en alle spiegels afgedekt. Er wordt gespeculeerd dat dit pure Duitse efficiëntie was. Het tijdstip van overlijden kon zo immers door de lijkschouwer worden genoteerd en door de afgedekte spiegels hoefden zij niet te zien hoe “lelijk” hun betraande ogen en treurige uitdrukkingen waren tijdens de eerste rouwfase. Er zijn echter ook andere verklaringen, namelijk bijgeloof! Het tijdelijk stoppen van de tijd en afdekken van spiegels, zou de ziel van de overledene de tijd geven om de oversteek te maken naar de gene zijde, zodat zij niet zouden blijven spoken.

6: Strenge regels

Na al deze gekke tradities zal het je niet verbazen dat er strenge regels waren rondom rouw, vooral voor vrouwen (natuurlijk, het zal ook eens niet!).

Na het overlijden van haar man, werd van de weduwe verwacht dat zij gedurende minstens 2 jaar geheel in zwart gekleed zou gaan. In het eerste jaar na het overlijden werden vrouwen sociaal geïsoleerd, ze mochten alleen hun huis verlaten om naar de kerk te gaan en als het echt strikt noodzakelijk was. Een weduwe in die tijd zou er niet aan gedacht hebben een sociale gelegenheid bij te wonen in deze periode! Een soort van Corona lockdown dus, maar dan helemaal in je eentje!

Na dat eerste jaar mochten ze weer naar buiten, maar werd nog steeds van ze verwacht dat ze in het openbaar een sluier en zwart rouwgewaad zou dragen. Een klein discreet sieraad zoals een herdenkingssieraad (zie punt 2) werd toegestaan.